Mindful leiderschap: Volledig verantwoordelijk voor je eigen welzijn

Dit artikel verscheen in het Vakblad voor Natuurlijke en Integrale Gezondheidszorg, 3/2018 

'Om goed leiding te kunnen geven, moet je vooral in contact staan met jezelf. Bewustzijn van je eigen staat van zijn is de essentie van mindful leiderschap.’ Luann Fortune is hoogleraar aan de faculteit voor mind- body medicine van de Amerikaanse Saybrook Universiteit en massagetherapeut. Afgelopen jaar ontmoette ik haar op een congres van de Academy of Integrative Medicine.. Luann verdiept zich in de wetenschapsliteratuur over mindful leiderschap en geeft les in het leiderschapsprogramma aan de universiteit. Via skype vertelde ze meer over de kenmerken van een mindful leider, en de mogelijke rol van mindful leiderschap in de gezondheidszorg.

Volgens Luann Fortune zijn de meeste mensen zich niet bewust van hun interne ervaring: ‘In mijn massagetherapiepraktijk vragen cliënten mij vaak hoe het met ze is gesteld. Maar dat kan ik niet vertellen, dat weet alleen de cliënt zelf. Als lichaamswerker ben ik een opvoeder, ik leer de ander om contact te maken met de ervaring van zijn of haar lichaam. Een dergelijk bewustzijn kan enorm helpen om je stemmingen te begrijpen. Zonder dat je dat doorhebt, bepaalt je lichamelijke staat van zijn immers vaak hoe je doet en bent.

Om een mindful leider te kunnen zijn, is zelfzorg extreem belangrijk. Ik kan geen verantwoordelijkheid nemen voor een ander als ik niet voor mijn eigen gezondheid kan zorgen. Om te beginnen moet je je bewust zijn van je (lichamelijke) staat van zijn. Dat vereist een ‘semantiek van het zelf’: een taal om woorden te geven aan je innerlijke ervaring. Eigenlijk zou je al vanaf de kleuterschool moeten leren om je innerlijke ervaring te leren kennen en deze te beschrijven. Zo oefen je het vermogen om prikkels in het lichaam waar te nemen en je bewust te zijn van je lichamelijke staat van zijn.

Mensen zijn niet gewend om goed voor zichzelf te zorgen. Ze nemen vrij als hun kind ziek is, maar niet als ze zelf ziek zijn. Wanneer je je bewust bent van hoe het met je gaat, leer je ook je eigen grenzen kennen. Zo ga je beter voor jezelf zorgen. Een voorbeeld: Mijn decaan zag dat ik het druk had en vroeg of ik wel voldoende tijd voor mezelf nam. Het is aan de leider om ruimte voor noodzakelijke rust te scheppen, maar het is aan mij om hierover eerlijk bij mezelf te rade te gaan. Hij kan niet weten dat ik uitgeput raak. Dat kan alleen ik in mijzelf waarnemen. Bewustzijn gaat vooraf aan verandering. Om beter voor mezelf te kunnen zorgen, moet ik me in eerste instantie dus bewust worden van mijn omstandigheden en van het antwoord dat ik hierop geef. Ga ik door en doe ik er een schepje bovenop, of neem ik rust? 

Als leider is het belangrijk om ervoor te zorgen dat je organisatiestructuur de ruimte laat om tussendoor op te laden. Dat is niet altijd realiseerbaar, toch is er vaak meer mogelijk dan je denkt. Als je het belang van rust serieus neemt, kun je daar een organisatie omheen inrichten. In een winkel kun je het rooster bijvoorbeeld zo indelen dat medewerkers op rustmomenten voor elkaar invallen.

In onze opleiding geven we niet alleen in theoretische zin les in leiderschapsprincipes, maar we leren leiders ook die principes te belichamen. Authenticiteit is van centraal belang in al je relaties. Ik als therapeut kan je niet over mindfulness vertellen als ik het niet zelf beoefen. Daarom maak ik me ook zorgen over ‘mindful everything’, ‘Mc Mindfulness’: mindfulness is geen fastfood-product. Je kunt geen informatie overdragen zonder er zelf naar te leven. Mindful leiderschap vraagt dat je mindful leeft. Je draagt de verantwoordelijkheid voor je eigen welzijn. Hierop aansluitend erkent een mindful leider dat de ander (een patiënt, leerling, winkelbediende, etc.) volledig de verantwoordelijkheid draagt voor zijn eigen welzijn. Een mindful leider geeft hiervoor het respect en de ruimte.

Autonomie is het sleutelwoord. Als je autonoom bent, kun je de beste bijdrage leveren. Jouw unieke talent wordt ingezet en gewaardeerd op het moment dat dit van pas komt. Er is dus geen sprake van één persoon die alles bepaalt, maar er is een grote open ruimte die verschillende mensen kunnen in-nemen, afhankelijk van de situatie en de persoon. Een leider hoeft er niet voor te zorgen dat iedereen zich goed voelt. Hij moet mensen de ruimte geven om verantwoordelijkheid te nemen. Mindful leiderschap gaat niet om leiden, maar om faciliteren. De leider zorgt voor de structuur waardoor anderen het uiterste van zichzelf kunnen geven. Zo kunnen ze de grootste bijdrage leveren. Dat betekent niet dat ze zichzelf weggeven, ze creëren.

De leiders binnen de gezondheidszorg in Amerika zijn de verzekeringen, lobbyisten en professionele organisaties. Ze hebben veel macht en tegelijkertijd hebben ze geen relatie met patiënten en dokters. Er is dus geen onderlinge betrokkenheid. De patiënt zou in het zorgstelsel centraal moeten staan, om (preventief) voor zijn eigen gezondheid te kunnen zorgen. We moeten terug naar de basis: Ik moet voor mezelf zorgen en jij moet voor jezelf zorgen. Dat betekent niet dat je onverschillig wordt, maar dat je de verantwoordelijkheid werkelijk bij de ander laat. Je maakt contact en bent betrokken, maar hebt niet de illusie dat je iemand anders problemen op kunt lossen.

Ik ben net terug van een bezoek aan de universiteit van Havana in Cuba. In het Cubaanse gezondheidsstelsel ligt veel nadruk op ‘community based healthcare’. Dit in tegenstelling tot de Verenigde Staten, waar vooral de diagnostiek in com- binatie met hoogontwikkelde technologie centraal staat. Als iemand in de VS op de eerste hulp aankomt, dan wordt hij meteen doorgestuurd voor een foto, bloedonderzoek, etc. In Cuba zal hij eerst een arts zien die met hem praat en kijkt hoe hij zich voelt. Het persoonlijke contact is de ingang voor gene zing. De dokter woont ook in de buurt en gaat op huisbezoek. Je kunt in Cuba niet zeggen dat je niet rookt als je een roker bent, want leden van de gemeenschap kennen elkaar.

Als je niet goed voor jezelf zorgt, dan neem je eigenlijk geen verantwoordelijkheid voor je gemeenschap. Als je ziek wordt, moeten zij voor je zorgen. En je kunt ook nog eens het hele dorp besmetten... De gedachte dat wat van mij is van mij is en jou niet raakt, is achterhaald. Hiermee kom ik uit op integrative medicine. Vanuit deze vorm van gezondheidszorg wordt naar de patiënt gekeken in de context van cultuur en gemeenschap. Er wordt uit verschillende disciplines geput om de patiënt te geven wat hij nodig heeft. Hoe meer ik begrijp van de verbinding met alles om me heen, hoe meer ik die kennis kan gebruiken. Dit geldt overal, onafhankelijk van je cultuur of achtergrond.’ 

Meer informatie: www.saybrook.edu/areas-of-study/ mind-body-medicine/phd-mind-body-medicine/ mindful-leadership/